ثمود
(باستان‌شناسی قوم ثمود / Histoire de Thamoud)
نوشته‌ی وان دِن براندن / Van den Branden
ترجمه‌ی سید محمدحسین مرعشی
نشر نگاه معاصر، چاپ اول: 1387

این کتاب را بیشتر به دلیل روش کارش گرفتم و خواندم و کمتر به خاطر موضوع‌اش ـ گرچه موضوع آن هم پراهمیت است.
از اسم کتاب می‌توان دانست که ماجرا از چه قرار است و نیازی به توضیح نیست. آن‌چه که من را شگفت‌زده کرد و موجب شد تا این کتاب را بگیرم و وقت بگذارم برای خواندن‌اش، روش فوق‌العاده علمی و حرفه‌ای نویسنده‌ی آن بود در تحقیق پیرامون چنین مسئله‌ای.

کتاب را گرفتم تا بخوانم و برای هزارمین بار بدانم که غربی‌ها بی‌تردید در همه‌چیز و از جمله در «روش تحقیق» و «سواد تحقیق» صدها سال از ما جلوتر اند و ما ـ تا آن‌جا که من دیده‌ام و خوانده‌ام ـ هیچ محقق و پژوهش‌گری نداشته‌ایم و نداریم که بشود او را با پژوهش‌گران درست‌وحسابی ِ غرب مقایسه کرد و در یک حد دانست.

شدیدن مرعوبِ غرب و غربی‌ها هستم! و شدیدن غرب‌زده‌ام! و شدیدن فکر می‌کنم باید ـ مثل آن‌کس که می‌گفت از فرق سر تا نوک پا باید غربی شویم ـ غربی بشویم. و این را بهترین راه می‌دانم برای شناختن خودمان، و شرق و شرقیت خودمان، و فکرمان و روش اندیشه و زندگی‌مان.

آن‌قدر واژه‌به‌واژه‌ی کتاب بادقت نوشته شده، و آن‌قدر برای یافتن خط‌به‌خطِ داده‌های این اثر زحمت کشیده شده، که با روش‌های ما و همت‌هایِ نداشته‌ی ما و بی‌سوادی‌مان هرگز نمی‌شود تصور کنیم که ـ در سال‌های قبل و در این سال‌ها که هیچ ـ حتا تا چند دهه‌ی آینده هم اثری از قلم پژوهش‌گران ایران صادر شود که به اندازه‌ی نصفِ یک چنین کتابی روش‌مندی و دقت و سواد پشتِ آن خوابیده باشد.

این کتاب، مطالعه‌ای‌ست روی چهار هزار سنگ‌نگاشته‌ای که از/درباره‌ی قوم ثمود یافته شده است. کتاب از پنج فصل تشکیل شده: اعراب ثمودی در منابع تاریخی؛ کنکاشی در قوم ثمود؛ ثمود و سنگ‌نگاشته‌های ثمود؛ دین مردم ثمود؛ مجموعه‌ی خدایان.

خواندن کتاب برای همه‌ی آن‌هایی که به دنبال آموختن «روش پژوهش علمی و مدرن» هستند ـ آن‌هم نه به صورت نظری بلکه عملی و در قالب یک کتاب درجه‌ی یک ـ مفید و لبریز از نکته‌های سودمند است. به‌ویژه گمان می‌کنم برای باستان‌شناسان و زبان‌شناسان (متخصصان فرهنگ و زبان‌های باستان) خواندن چنین کتابی مثل نان شب واجب است. ما هزاران هزار سنگ‌نوشته و کتیبه و آثار کهن از زیر خاک بیرون کشیده‌ایم اما کو سواد تا بتوایم بفهمیم که تکه‌تکه‌ی آن‌چه یافته می‌شود، زبانی دارد برای سخن گفتن، و ما فقط باید کلید این زبان را در دست داشته باشیم.

آن‌طور که در منابع پایان کتاب دیدم، نویسنده علاوه بر این کتاب بیش از ده کتاب در همین زمینه‌ها دارد و اساسن گویا یک عرب‌پژوه، متن‌شناس عبری ـ عربی، ثمودشناس، پژوهشگر تاریخ و نوشته‌ها و بازمانده‌های کهن و باستانی اقوام عرب، است.